تلفیق داده های ماهواره ای و هیدروژئوشیمی جهت تعیین گستردگی پلایای میقان اراک و تاثیر بر آبهای زیرزمینی

نزدیک به دو سوم مساحت کشور ما در مناطق بیابانی قرار گرفته است و پلایاها نیز به عنوان واحدهایی از بیابان وسعت قابل ملاحظه ای از ایران را اشغال می کنند. با توجه به توان اکولوژیکی و اقتصادی آن ها , می طلبد که مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار گیرند . کویر میقان اراک یک پلایا محسوب می شود. هدف اصلی این مطالعه تعیین میزان پیشروی پلایای میقان اراک به کمک داده های هیدروژئوشیمی و تصاویر ماهواره ای در بازه زمانی 10 سال اخیر می باشد تا مقدمه ای بر یک برنامه ریزی دقیق و مدیریتی صحیح جهت کنترل و کاهش روند پیشروی سطوح خشکی و کویر میقان اراک گردد. پس از بیان خصوصیات و ویژگی های دشت میقان اراک با معرفی 5 پارامتر تصاویر ماهواره ای , عمق سطح ایستابی آب زیرزمینی , میزان هدایت الکتریکی ( ec ) , میزان مواد جامد خشک ( tds ) , مقدار نسبت جذب سدیم ( sar ) به بررسی میزان پیشروی پلایای میقان پرداختیم و تفاوت ها و شباهت های آماری آن ها را با هم مقایسه نموده و میزان تغییرات هر پارامتر را در منطقه مورد مطالعه و در گذشت بازه زمانی 10 سال اخیر نشان دادیم. در بررسی داده های ماهواره ای مشخص گردید که در حدود 20/6% از مساحت پلایای مرکزی میقان اراک در طی گذشت 10 سال اخیر کاهش یافته و به نسبت آن , پیشروی کویر و افزایش سطوح خشکی را در بر داشته است. پیشروی از سمت مرکز دشت شروع می شود و شدت پیشروی به طرف مناطق شرقی و شمال شرقی بیشتر از مناطق جنوبی و غربی است. بدین ترتیب می توان حدس زد که در 10 سال آینده مساحت پلایای میقان اراک با همین شرایط اقلیمی به حدود 89 کیلومتر مربع و یا شاید کمتر خواهد رسید که نیازمند یک برنامه ریزی و مدیریت هدفمند به منظور کاهش سرعت پیشروی کویر میقان اراک و جلوگیری از ضرر و زیان های مربوط به آن خواهد بود. بررسی داده های هیدروژئوشیمی نشان داد که تمام داده های هیدروژئوشیمی به استثنای نسبت جذب سدیم در منطقه میقان و در طول گذشت 9 سال افزایش داشته اند و این افزایش به معنی افزایش میزان شوری ، کاهش کیفیت آب و خاک منطقه و همچنین افزایش سطوح خشکی و پیشروی کویر میقان می باشد و با داده های ماهواره ای همخوانی دارد. مقادیر میانگین نسبت جذب سدیم ( sar ) در بازه زمانی بعد از شروع دوره سوم خشکی و کاهش شدید بارندگی بر خلاف سایر داده های هیدروژئوشیمی روند نزولی به خود گرفته و کاهش می یابد این امر به دلیل افزایش کمتر مقدار سدیم در مقایسه با افزایش منیزیم و کلسیم در منطقه میقان اراک می باشد که هیچ منافاتی با نتایج حاصل از سایر داده های هیدروژئوشیمی ندارد. منطقه میقان اراک تحت تاثیر سازند قم ، سازند قرمز بالایی و دریاچه مرکزی میقان قرار دارد. به عبارت بهتر وجود سازند قرمز بالایی و سازند قم در شمال شرق دشت میقان اراک و آبشویی رسوبات حاصل از تخریب و فرسایش این سازندها و حمل املاح حاصله به نقاط پایین دست از یک طرف و نفوذ آب شور دریاچه میقان از سوی دیگر سبب افزایش املاح و میزان شوری در منطقه میقان اراک می گردد. بررسی نقشه های هم شدت داده های هیدروژئوشیمی دشت میقان اراک در بازه زمانی مورد مطالعه نشان داد که از ارتفاعات به سمت مرکز دشت بر میزان هدایت الکتریکی ( ec ) ، مواد جامد محلول ( tds )، آنیون ها و کاتیون ها و همچنین میزان عناصر موجود در منطقه افزوده می شود. مقادیر داده های هیدروژئوشمی در مرکز ، شرق و شمال شرقی دشت میقان بیشتر از سایر مناطق دشت است. با توجه به مقادیر میانگین هدایت الکتریکی دشت میقان اراک شدت پیشروی کویر میقان شدید می باشد که پیشروی کویر در مرکز و مناطق شرقی و شمالی بسیار شدید تر از سایر نقاط دشت است و میزان شوری در این قسمت ها بیشتر خواهد بود. همچنین بررسی مقادیر میانگین نسبت جذب سدیم ( sar ) دشت میقان اراک در بازه زمانی مورد مطالعه نشان داد که شدت پیشروی کویر میقان اراک در گذر زمان کم می باشد و در مرکز دشت و مناطق شرقی و شمالی بر شدت پیشروی کویر میقان افزوده می گردد. آب موجود در منطقه مورد مطالعه از نوع شور بوده و میزان سدیم آن از نصف میزان کاتیون های محلول کمتر است و ph منطقه کمتر از 8/5 بوده و همین موضوع دلیل اصلی تناقض در نتایج بدست آمده از دو پارامتر هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم در تعیین شدت پیشروی کویر می باشد.